Według danych GUS za 2021 r. w Polsce toczyło się ok. 140 tysięcy spraw rozwodowych i zaledwie 4 tysiące spraw o separację (w tym zaledwie 400 spraw o orzeczenie separacji w trybie nieprocesowym). Separacja nie cieszy się więc dużym zainteresowaniem wśród małżonków, którzy znacznie częściej decydują się na wystąpienie z pozwem rozwodowym. 

Poniżej przedstawione zostaną najważniejsze różnice między rozwodem a separacją:

1. Przesłanki: 

Przesłanka pozytywna rozkładu pożycia w przypadku separacji jest złagodzona w porównaniu z rozwodem, ponieważ wymaga się tylko, aby rozkład ten był zupełny (art. 61(1) KRO). W przypadku rozwodu rozkład pożycia musi być zupełny i trwały. Dla orzeczenia separacji nie wymaga się zatem, aby zerwanie więzi uczuciowej, gospodarczej i seksualnej było trwałe, tzn. aby nie rokowało podjęcia kiedykolwiek wspólnego pożycia.

Przesłanki negatywne dotyczące rozwodu odnoszą się również do separacji. Nie jest ona bowiem dopuszczalna, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 61(1) § 2 KRO).

2. Tryb postępowania:

Rozwód wymaga zawsze złożenia pozwu i przeprowadzenia postępowania przed Sądem Okręgowym. W Polsce nie ma możliwości rozwiązania małżeństwa w formie np. umowy notarialnej czy ugody przed mediatorem. Orzeczenie rozwodu zawsze ma formę wyroku. 

Podobnie separacja (w znaczeniu prawnym) nie jest możliwa bez orzeczenia sądowego. Separacja może zostać orzeczona wyrokiem (w trybie procesowym) lub postanowieniem (w trybie nieprocesowym). Postępowanie toczy się w trybie nieprocesowym, gdy małżonkowie wnoszą zgodnie o orzeczenie separacji i nie mają wspólnych małoletnich dzieci. W innych przypadkach (nawet gdy oboje małżonkowie chcą separacji) konieczne jest złożenie pozwu o separację.

3. Opłaty:

Opłata sądowa od pozwu o rozwód wynosi 600 zł. Opłatę w tej samej wysokości należy uiścić w przypadku pozwu o separację. Opłatę w kwocie 100 zł pobiera się od wniosku o orzeczenie separacji na zgodny wniosek małżonków. 

4. Orzeczenie o winie:

W przypadku rozwodu sąd musi orzec o winie małżonków w rozkładzie pożycia, chyba że oboje małżonkowie wniosą o rozwód bez orzekania o winie. Rozpoznając sprawę o separację w postępowaniu procesowym, sąd również ustala, czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia (art. 57 § 1 w zw. z art. 61(3) § 1 KRO). Nie orzeka się o winie w przypadku separacji na zgodny wniosek małżonków. 

5. Skutki dla małżeństwa:

Rozwód, co oczywiste, skutkuje rozwiązaniem małżeństwa a byli małżonkowie mogą wstąpić w kolejny związek małżeński. Małżeństwo mimo separacji nadal trwa - małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa i nie może powrócić do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa. Wskutek orzeczenia separacji pozostaje obowiązek wzajemnej pomocy między małżonkami, o ile wymagają tego względy słuszności. 

Kwestią sporną jest zachowania obowiązku wierności przez małżonków pozostających w separacji. Przeważa pogląd, że orzeczenie separacji nie uchyla obowiązku wierności a zdrada w czasie separacji może być przyczyną uznania małżonka za winnego rozkładu pożycia w późniejszej sprawie o rozwód. 

6. Skutki w zakresie władzy rodzicielskiej:

Konsekwencją separacji wyłączenie domniemania pochodzenia dziecka od męża matki, gdy urodziło się ono po upływie 300 dni od orzeczenia separacji (art. 62 § 1 KRO), czyli dziecko urodzone w małżeństwie będzie dzieckiem pozamałżeńskim, podobnie jak w przypadku dziecka urodzonego po rozwodzie. Uznanie ojcostwa takiego dziecka będzie wymagało więc złożenia oświadczenia w USC albo wytoczenia powództwa o ustalenie ojcostwa.

W wyroku orzekającym rozwód lub separację sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków oraz o kosztach jego utrzymania (art. 58 § 1 w zw. z art. 61(3) § 1 KRO). Zarówno w przypadku rozwodu, jak i separacji, w wyroku musi znaleźć się rozstrzygnięcie o obowiązku alimentacyjnym względem dziecka.

7. Skutki majątkowe:

W odniesieniu do obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego małżonka drugiemu pozostającemu w separacji art. 61(4) § 4 KRO odsyła do przepisów regulujących ten obowiązek między rozwiedzionymi małżonkami. W zakresie alimentów skutki rozwodu i separacji są więc w zasadzie te same. Konsekwencją separacji jest także powstanie między małżonkami ustroju rozdzielności majątkowej (art. 54 § 1) jako ustroju przymusowego. 

8. Skutki w sferze dziedziczenia:

Orzeczenie separacji małżonków powoduje również skutek w dziedzinie prawa spadkowego. Małżonek pozostający w separacji jest wyłączony z kręgu spadkobierców ustawowych (art. 935(1) KC), podobnie jak w przypadku małżonków rozwiedzionych.

Wyłączony od dziedziczenia jest również małżonek przed orzeczeniem separacji, jeżeli spadkodawca wystąpił z takim żądaniem i domagał się ustalenia winy małżonka, a żądanie to było uzasadnione (art. 940 § 1 KC).

Jeżeli chcesz uzyskać poradę radcy prawnego w sprawie rozwodu lub separacji, skontaktuj się z nami mailowo lub telefonicznie. Zapraszamy!